Hawthorne etkisi, bir deneyin sonuçlarını değiştiren ve gözlemcilerin ya da katılımcıların farklı koşullara gösterdikleri tepkileri etkileyen bir fenomen olarak tanımlanır. İlk kez 1927-1932 yılları arasında Western Electric Company’de gerçekleştirilen bir dizi üretkenlik deneyi sırasında keşfedilmiştir.
Hawthorne Etkisi
Bu deneylerde, üretkenliği artırmak amacıyla farklı koşullar uygulanmıştır. Ancak araştırmacılar, her koşulda üretkenliğin arttığını gözlemlemişlerdir. Sonuç olarak, araştırmacılar bu artışın sadece uygulanan koşullarla değil, aynı zamanda çalışanların dikkatini çekmek, takdir edilmek veya özel bir muameleye tabi tutulmak gibi faktörlere de bağlı olduğunu keşfetmişlerdir. Bu, deneklerin farklı koşullara gösterdikleri tepkilerin, deneylerin sonuçlarını etkilediği anlamına gelir.
Hawthorne etkisi, aynı zamanda “gözlemci etkisi” olarak da bilinir ve birçok farklı alanda etkili olabilir. Örneğin, bir işveren, çalışanlarına dikkatli davranarak, takdir ederek ve ödüllendirerek üretkenliklerini artırabilir. Benzer şekilde, bir öğretmen, öğrencilerinin başarısını artırmak için onlarla daha fazla ilgilenerek ve bireysel olarak ilgilenerek bu etkiyi kullanabilir.
Hawthorne Etkisini Azaltmak için Ne Yapmalı?
Bu etkiyi azaltmak için araştırmacıların çalışma koşullarını doğal hallerine daha yakın bir şekilde ayarlamaları gerekmektedir. Böylece, çalışanlar normal şartlarda yaptıkları işleri yapacaklardır ve araştırmacılar gerçek performans hakkında daha doğru bilgi elde edebileceklerdir. Ayrıca, araştırmacıların çalışanların performansını etkileyeceğini düşündükleri koşulların önceden belirlenmesi, çalışanların bu koşullar hakkında farkındalık kazanmasını ve kendilerini buna göre ayarlamalarını sağlayabilir.
Hawthorne Deneyi
Hawthorne etkisi, 1920’lerde Western Electric Company’nin Hawthorne Works tesisinde gerçekleştirilen bir dizi üretim deneyi sırasında ortaya çıkmıştır. Bu deneyler, işyeri ortamının verimliliği üzerindeki etkisini incelemek için yapılmıştı.
Deneyler sırasında araştırmacılar, çalışanların çalışma ortamlarında farklı değişkenlere maruz bırakılarak üretkenliklerinin nasıl değiştiğini gözlemlediler. Ancak araştırmacılar, hangi değişkenin üretkenliği artırdığını net bir şekilde belirleyemediler. Çalışanların üretkenliğinin artması, herhangi bir değişkenle değil, araştırmacıların ilgisine bağlı olarak sadece dikkatlerinin artmasından kaynaklanmıştı.
Bu nedenle, Hawthorne etkisi, bir deneyin sonuçlarına dış etkenlerin (araştırmacıların dikkati, çalışanların farkındalığı vb.) neden olduğu değişikliklerin yansıması olarak tanımlanır. Bu etki, deneylerin sonuçlarının yanıltıcı olabileceğini ve gerçek dünya koşullarında elde edilen sonuçlardan farklı olabileceğini göstermektedir.
